آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات حسابداری

فرض کنید به عنوان حسابدار یک شرکت، استخدام شده و در یک جلسه مهم با مدیران مجموعه حضور دارید؛ اما به دلیل آشنایی نداشتن با تعاریف اصطلاحات حسابداری، متوجه جزئیات امور در جلسه نمی شوید!

بالا بردن دانش حسابداری علاوه بر افزایش تسلط شما بر نرم افزار حسابداری می تواند در زندگی روزمره هم تاثیر زیادی داشته باشد. به همین دلیل در این مقاله مفاهیم مختلفی همچون دارایی، بدهی و استهلاک را به زبان ساده توضیح داده ایم.

به عنوان مثال فروشنده یک سوپرمارکت که با مفهوم فایفو آشنایی دارد، می داند که اولین کالای خریداری شده باید اول از همه به فروش برود. بنابراین با همین روش ساده، از فاسد شدن مواد لبنی در مغازه جلوگیری می کند.

رایج ترین کلمات تخصصی حسابداری  

اکانتینگ حسابداری (accounting): همه فعالیت های یک شرکت از جمله صورت های مالی که به شکل گزارش ارائه شده و در اختیار سهام داران شرکت های سهامی خاص و عام قرار می گیرد، اکانتینگ نامیده می شود.

حساب دریافتنی (account receivable): به میزان پولی که در آینده از مشتری دریافت شده و وصول می گردد، گفته می شود. این پول می تواند در ازای ارائه خدمات و یا فروش کالا باشد. به طور کل مطالبات تجاری به ویژه برای شرکت های تولیدی بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که بخش بزرگی از فروش این شرکت ها به صورت نسیه می باشد و پرداخت مشتری به آینده موکول می گردد؛ به این گونه حساب ها مطالبات مشکوک الوصول گفته می شود؛ چرا که احتمال وصول آن ها با شک و تردید همراه است.

بدهی (liability): کلیه تعهداتی که یک مؤسسه طی معاملات گذشته در قابل دریافت خدمات و یا کالا نسبت به سایر اشخاص و مؤسسات دیگر دارد، بدهی نامیده می شود. این مؤسسه موظف است با پرداخت وجه نقد و یا انتقال هر گونه دارایی که ارزش پولی دارند، بدهی خود را تسویه کند.

بدهی بلند مدت (LONG TERM DEBT): همه وام ها و تعهدات مالی که پرداخت آن ها بیش از یک سال ادامه داشته باشد، بدهی بلندمدت نامیده می شود. به عنوان مثال، مبلغ اجاره ای که یک شرکت بعد از گذشت 12 ماه، موظف به پرداخت آن است، شامل این بدهی است. لازم به ذکر است کشورها نیز می توانند بدهی بلندمدت داشته باشند.

حساب پرداختنی (account payable): در تعاریف اصطلاحات حسابداری، بدهی که در ازای خرید کالا و دریافت خدمات ایجاد می گردند، حساب های پرداختنی نامیده می شوند. مانند: خرید کالا، دارایی های ثابت، اثاثه اداری و… به صورت نسیه.

اسناد پرداختنی (NOTE PAYABLE): بدهی به وضعیتی گفته می شود که یک مؤسسه در قبال دریافت کالا، خدمات و وجه نقد موظف به انجام تعهداتی باشد. به طور کلی پرداخت بدهی می تواند به صورت نقد، ارائه خدمات و یا انتقال دارایی باشد. منظور از اسناد پرداختنی، بدهی های مکتوب یک شرکت است که موظف به پرداخت آن ها می باشد.

اسناد دریافتنی (GENERAL PARTNERSHIP): به اوراقی که بدهکاران را متعهد به پرداخت مبلغی مشخص در زمانی معین می کنند، اسناد دریافتنی گفته می شود. به بیان بهتر کلیه چک هایی که یک شرکت در ازای ارائه خدمات و یا فروش کالا از مشتری دریافت می کند نیز در این دسته اسناد قرار می گیرند.

سرمایه (asset): کلیه دارایی های مالی و یا وجوه نقدی یک فرد و یا یک تجارت که لازمه رشد و پیشرفت مالی است،  سرمایه نامیده می شود. به طور کلی سرمایه به دو شکل وجود دارد؛ مشهود و قابل لمس (tangible)، نامشهود یا غیر قابل لمس (intangible).

دارایی(ASSETS): به مجموع بدهی و سرمایه، دارایی گفته می شود.

دارایی بلند مدت (LONG TERM ASSETS): تمامی دارایی های غیرجاری در این دسته قرار می گیرند. کلیه دارایی های ثابت مثل: تجهیزات شرکت و یا سرقفلی، حق چاپ و سرمایه گذاری بلندمدت نیز شامل این دسته می شوند.

نقدینگی (LIQUIDITY): توانایی یک مؤسسه یا شرکت در تبدیل کالا یا خدمات به وجه نقد، نقدینگی نامیده می شود.

درامد (INCOME): به هر گونه افزایش در سرمایه که بر اثر فروش کالا و یا ارائه خدمات مختلف حاصل می گردد، درآمد گفته می شود.

ترازنامه (balance sheet): صورت وضعیت مالی یک مؤسسه یا شرکت  که به واسطه آن می توان دارایی، بدهی و سرمایه را در یک بازه زمانی مشاهده نمود و از پرکاربردترین صورت های مالی در یک مؤسسه به شمار می رود. ترازنامه توسط نهاد حسابرسی ارائه شده و به طور معمول در پایان دوره مالی تهیه می گردد.

تراز نامه آزمایشی (TRIAL BALANCE):

درترازنامه آزمایشی، به بررسی حساب های دائمی و موقت پرداخته می شود اما در ترازنامه، تنها مانده حساب دائمی گزارش می شود. در واقع هدف از تهیه ترازنامه آزمایشی، بررسی و کنترل توازن در مانده دفتر کل بوده و به همین دلیل عموما در پایان هر ماه تهیه می گردد؛ در حالی که هدف ترازنامه، بررسی وضعیت مالی یک مؤسسه در پایان دوره مالی می باشد.

تراز آزمایشی تعدیل شده (ADJUSTED TRIAL BALANCE): صورت مالی که مقادیر تعدیل شده را گزارش می دهد و کمک می کند تا برآورد صحیح از میزان سود، دارایی ها و بدهی ها داشته و از آن ها برای تهیه و ارائه صورت های مالی استفاده شود.

حسابداری بهای تمام شده (cost accounting): یا همان حسابداری صنعتی. همان طور که از اسمش پیداست به امور حسابداری موسسات تولیدی و صنعت مربوط می شود. رایج ترین اصطلاحات حسابداری صنعتی عبارتند از: نرخ جذب سربار، نقطه تفکیک، هزینه یابی محصول مشترک و…

تراز آزمایشی اختتامی: تراز آزمایشی که صرفا دارای حساب های دائمی بوده و پس از بستن حساب های موقت تهیه می گردد. این تراز کمک می کند تا با بستن حساب های موقت در پایان سال مالی، ازجمع مانده های بدهکار و بستانکار اطمینان حاصل کنیم.

ارزش دفتری (BOOK VALUE): بهای خالص یک دارایی که از کم کردن قیمت خرید آن از هزینه استهلاک انباشته حاصل می شود، ارزش دفتری نام دارد و برای سنجش ارزش سهام نیز از آن استفاده می گردد.

حساب اسمی: با توجه به اینکه معمولا درآمد و هزینه به یک دوره مشخص مربوط بوده و در پایان دوره، این حساب ها بسته می شوند، به ان ها حساب های اسمی یا موقت گفته می شود.

حساب دائمی: حساب های حقیقی که بر خلاف حساب های اسمی، در پایان دوره مالی بسته نشده و مانده این حساب ها به دوره بعد منتقل می گردد.

کاربرگ (WORKSHEET): فرمی که دارای چندین ستون بوده و به منظور تهیه صورت های مالی استفاده می گردد، کاربرگ نام دارد.

ثبت معکوس (REVERSING ENTRIES): به ثبتی گفته می شود که در آن بدهکار و بستانکار صورت ثبت تعدیلی دوره قبل، جا به جا می شود.

حسابداری تعهدی (ACCURAL BASIS ACCOUNTING):

اندازه گیری میزان عملکرد یک شرکت با توجه به رویدادهای اقتصادی و بدون در نظر گرفتن زمان انجام معامله، حسابداری تعهدی نامیده می شود.

حسابداری نقدی (CASH BASIS ACCOUNTING):  حسابداری که به مباحث تبادل وجوه نقد دریافتنی و یا پرداختنی می پردازد، گفته می شود.

هزینه (expense): هر گونه کاهش در سرمایه که برای به دست آوردن مالکیت یک کالا یا خدمات ایجاد می گردد، هزینه نام دارد. البته در تعریف اصطلاحات حسابداری صنعتی، هزینه یابی به تعیین قیمت تمام شده کالای ساخته شده گفته می شود.

صورت سود و زیان تک مرحله ای: شرکت های بازرگانی معمولا از دو نوع صورت سود و زیان استفاده می کنند که عبارتند از: صورت سود و زیان تک مرحله ای که شامل دو بخش درآمد و هزینه است و چندمرحله ای.

به طور کلی صورت سود چندمرحله ای، وضعیت مالی شرکت ها را به صورت واضح و کامل تر از تک مرحله ای گزارش می دهد.

گردش وجوه نقد (CASH FLOW): گزارش های مربوط به دریافت وجوه نقد یک شرکت و جریان های خروجی پول که برای انجام فعالیت های تجاری و سرمایه گذاری صورت می گیرد، گردش وجوه نقد نامیده می شود. در واقع صورت جریان وجوه نقد گزارش های جامع و کاملی در خصوص ایجاد وجه نقد برای پرداخت بدهی ها، سود سهام و… در اختیار مدیران قرار می دهد.

نمودار حساب: شامل همه حساب ها و شماره رویدادها در دفاتر کل پلمپ شده یک شرکت می باشد.

بستانکار (CREDITOR): به شخصی حقیقی یا حقوقی گفته می شود که حقی بر دیگری دارد. در حسابداری، بستانکار در سمت چپ حساب قرار می گیرد.

بدهکار (DEBTOR): به شخصی حقیقی یا حقوقی گفته می شود که موظف است تا بدهی و دین خود را به دیگران پرداخت کندو در حسابداری، بدهکار دذ سمت راست ترازنامه قرار می گیرد.

دفتر روزنامه (JOURNAL): بر اساس ماده 7 قانون تجارت ایران، هر شرکتی ملزم به ارائه دفتر روزنامه می باشد. تمامی رویدادهای مالی که در یک بازه زمانی مشخص به ترتیب تاریخ وقوع و با ارائه اسناد و مدارک قابل رؤیت درج می گردد، دفتر روزنامه نامیده می شود.

دفتر روزنامه عمومی: کلیه معاملاتی که در دفتر روزنامه اختصاصی درج نشود، در دفتر روزنامه عمومی ثبت می گردد.

دفتر کل (GENERAL LEDGER): کلیه داده های مالی و غیر مالی یک شرکت و اطلاعات دقیق معامله های گوناگون مانند: تاریخ، شرح و… در این حساب ثبت شده و از این داده ها برای خلاصه کردن و مرتب سازی رویدادهای مالی استفاده می گردد. …  

بهره، درصد و دوره بهره: مبلغی که خریدار یا وام گیرنده بابت دریافت پول به فروشنده یا وام دهنده پرداخت می کند، بهره نامیده می شود. دوره بهره، از زمان صدور سند شروع شده و تا زمان سررسید ادامه می یابد. نرخ بهره نیز به میزان درصدی که برای محاسبه مبلغ بهره در نظر گرفته می شود گفته می شود.

اصل ثبات رویه: در تعاریف اصطلاحات حسابداری این اصل به این موضوع اشاره می کند که یک سازمان و یا حسابداری، ملزم است تا یک روش ثابت برای گزارش دهی اطلاعات و مستندسازی را ارائه نموده و به طور مداوم از همان شیوه، در تمامی رویه های حسابداری خود استفاده نماید.

لازم است این اصل در تهیه صورت های جریان نقدی، ترازنامه ها و صورت های سود و زیان و… اجرا شود.

اصل افشا: به این معنی است که همواره باید روش های مختلف حسابداری و هر گونه تغییر در این روش ها مثل: تغییر در شیوه ارزیابی دارایی گزارش داده شود؛ این اطلاعات می تواند در بخش های مختلف صورت های مالی مانند: ترازنامه و یا صورت سود و زیان درج گردد.

FOB مبدا و مقصد: فوب مخفف “free on board” بوده که از اصطلاحات حقوقی در رابطه با حمل و نقل می باشد. به واسطه این قانون، فروشنده ملزم است کالا را بر روی عرشه کشتی، به خریدار تحویل داده و به طور کلی تعهدات خود در رابطه با حمل کالا را به طور کامل انجام دهد. پس از دریافت محصول و کالای مورد نظر از فروشنده، وظیفه حمل و نقل آن به عهده خریدار بوده و در صورت بروز هر گونه مشکل، مسئولیت با وی خواهد بود.

لایفو: LAST IN FIRST OUT از مهم ترین اصطلاحات حسابداری و یکی از روش های ارزیابی کالا بوده که در آن، آخرین کالای خریداری شده، اول از همه فروش می رود.

فایفو: FIRST IN FIRST OUT به این معنی است که کالاهایی که ابتدا خریداری شده اند، اول از همه به فروش می رسند. بنابراین هر کالایی که در انبار باقی بماند، برای خریدهای آخر بوده و از این رو، قیمت خرید آن به عنوان ارزش موجودی پایان دوره در نظر گرفته می شود.

روش تسریعی استهلاک: یکی از روش های رایج برای برآورد عمر مفید یک دارایی بوده که در آن استهلاک سال های اولیه بیشتر از سال های بعدی محاسبه می گردد.

مبلغ استهلاک: مبلغی است که از تفاوت بهای تمام شده یک دارایی ثابت از ارزش اسقاط حاصل می گردد.

ارزش اسقاط برآوردی: به طور کلی یکی از فاکتورهای تاثیرگذار بر ارزش دارایی های شرکت می باشد. مبلغی که شامل هزینه های پیاده کردن و جمع آوری دارایی بوده و در ازای فروش مال به مالک تعلق می گیرد، ارزش اسقاط برآوردی نامیده می شود.

عمر مفید برآوردی: مدت زمانی که می توان از یک دارایی، استفاده مفید کرد و اغلب بر اساس فاکتورهایی همچون: سال، میزان تولید و… برآورد می شود.

تنزیل یک سند: هر گونه قرض از بانک و یا موسسه اعتباری که در آن بانک، مبلغ بهره را از ارزش اسمی سند کم کرده و مبلغ خالص را پرداخت می کند، تنزیل سند نام دارد.

دیون بلامحل: در تعاریف اصطلاحات حسابداری به کلیه بدهی هایی که متعلق به دوره های گذشته بوده و هیچ گونه اعتباری برای پرداخت آن ها در نظر گرفته نشده باشد، دیون بلامحل گفته می شود.

حسابداری مدیریت (managerial accounting): به صورت های مالی که برای مدیران ارشد شرکت ها تهیه می گردد، گفته می شود.

پیش پرداخت هزینه (PREPAID EXPENSES): مبلغی که قبل از استفاده از دارایی پرداخت می گردد، مانند پیش پرداخت اجاره، بیمه و تجهیزات اداری به عنوان پیش پرداخت هزینه در نظر گرفته می شود.

پیش دریافت درآمد: مبلغی که فروشنده در ازای دریافت آن از پرداخت کننده یا مشتری، متعهد می شود که کالا یا خدماتی را ارائه دهد، پیش دریافت درآمد نامیده می شود. مانند وجهی که بابت پیش فروش خودرو از مشتری دریافت می گردد.

چرخه حسابداری (ACCOUNTING CYCLE): پروسه انجام حسابداری برای صورت های مالی در یک بازه زمانی معین، چرخه حسابداری نامیده می شود.

سال مالی (FINANCIAL YEAR): به دوره یک ساله برای محاسبه وضعیت مالی یک شرکت گفته می شود که در ایران با سایر کشورها متفاوت می باشد؛ علت آن نیز تفاوت تقویم شمسی با میلادی می باشد.

بستن حساب موقت: از دیگر اصطلاحات حسابداری رایج که اشاره به این مفهوم دارد که با انتقال درآمد و هزینه و برداشت ها از دفتر روزنامه به دفتر کل، مانده حساب ها صفر می شود. این حساب فقط مربوط به دوره مالی مشخص می باشد.

هزینه و درآمد معوق (DEFERED INCOME/EXPENSE): همان طور که از اسمش پیداست، پرداخت هزینه و دریافت درآمد به زمان آینده موکول شده و هنوز پرداختی و یا دریافتی صورت نگرفته است.

سود ویژه (net income): به آن سود خالص نیز گفته می شود و به معنای درآمد بیشتر از هزینه می باشد.

سود ناویژه (GROSS INCOME):  هنگامی که قیمت تمام شده کالا را از مبلغ فروش کم کنیم، سود ناخالص به دست می آید.

 سود عملیاتی (OPERATING PROFIT): با کم کردن سود ناویژه از هزینه های عملیاتی، می توان به مبلغ سود عملیاتی دست یافت.

خرید خالص (NET PURCHASE): با کم کردن مبلغ تخفیف از مبلغ خرید کالا، می توان به میزان خرید خالص دست یافت.

فروش خالص (NET SALES): با کم کردن مبلغ تخفیف از مبلغ فروش کالا، میزان فروش خالص به دست می آید.

اهمیت درک اصطلاحات حسابداری

در این مقاله به تعریف مهم ترین کلمات تخصصی که لازم است هر حسابداری بداند، پرداختیم.

فراموش نکنید علاوه بر آشنایی با این اصطلاحات، درک درست از این مفاهیم هم بسیار مهم است؛ چرا که باید بدانید در لحظات حساس و بحرانی، با تحلیل چه گزارش های مالی، می توان برای ادامه بقاء سازمان تصمیم گرفت.

همچنین داشتن هوش مالی یا همان financial IQ هم در کنار دانش بالای حسابداری می تواند کمک زیادی به رشد و پیشرفت مجموعه کند.